Tyflografika to szeroka gama technik uwypuklania obrazów, które uwzględniają specyfikę zmysłu dotyku, pomijające szczegóły zbyt małe i precyzyjne, by dały się wyczuć, koncentrujące uwagę na najistotniejszych dla obrazu elementach oraz efekt zastosowania tych technik, a więc wypukłe obrazy.

Dotyczy wszelkich obrazów, których uwypuklanie jest możliwe, między innymi: rysunków, malowideł, obrazów, map, planów, wykresów, strukturalnych wzorów chemicznych, schematów, drzew informacji, tabeli, ekranów komputerowych, zdjęć, itd.

Stosuje się ją do jak najbardziej precyzyjnego zaprezentowania niewidomym tego, co inni widzą. Możemy śmiało określić ją jako sposób przenoszenia informacji. Nośnik pozwalający niepełnosprawnym, w tym wypadku niewidomym, zapoznać się z treściami w innych warunkach dla nich niedostępnymi. Pomagający miedzy innymi rozeznać się w terenie, poznać dzieła artystyczne, słowem dotknąć tego, co inni mogą zobaczyć.

Mnogość pól, na których tyflografika może być stosowana, skutkuje różnorodnością technik wykorzystywanych do jej tworzenia. Poniżej przedstawimy kilka typowych rozwiązań, jakimi są:

• Termoformowane arkusze z tworzywa PET
• Tabliczki tyflograficzne (z tworzywa sztucznego lub metalowe)
• Plany tyflograficzne (z tworzywa sztucznego lub metalowe)

 

ARKUSZE TERMOFORMOWANE

 

Termoformierka służy do uwypuklania plastiku PET. Tworzywo sztuczne jest rozgrzewane, a następnie, zmiękczone w ten sposób, jest formowane do kształtu, jaki zamierzamy mu nadać. Powtarzalny kształt uzyskujemy dzięki wykonanej wcześniej matrycy. Jest negatywowa, czyli to, co ma zostać uwypuklone w plastiku, jest w matrycy wklęsłe. Podciśnienie powoduje dopasowanie się plastiku do wklęsłości matrycy. Jak widać pierwszym krokiem powstania obrazu termoformowanego jest stworzenie projektu  wypukłego obrazu. Jest to specyficzna praca. Należy przestawić się z estetyki związanej z naturą światła i zmysłu wzroku na estetykę dotykową. W tym przypadku nie chodzi o kolory, trójwymiarową głębię w zwyczajnym ich rozumieniu. Dotyk ma specyficzne własności, które należy wziąć pod uwagę. Nie jest w stanie odczuć zbyt małych uwypukleń i wklęśnięć. Widzący potrafią zobaczyć szczegóły, mające rozmiar dziesiątych części milimetra. Dla dotyku jest to nieosiągalne. Z tego powodu projekty tyflograficzne muszą omijać szczegóły. Są „ogólnikowe”. Po zaprojektowaniu grafiki należy wykonać odpowiadającą jej matrycę z twardego i wytrzymałego na znaczną temperaturę materiału.

Tworzywo PET umożliwia zróżnicowanie poziomów uwypuklenia ryciny do kilku centymetrów. Powstałe tyflografiki nie są płaskie, ani w pełni trójwymiarowe. Mówimy, że są 2,5-wymiarowe (2,5D). Matryce są projektowane zgodnie z wytyczonymi przez specjalistów zasadami. Sporządza się w nich negatywy obrazów. Gdy chodzi o mapy, zbiorniki wodne są przedstawiane na poziomie 0. Obszary lądowe (nizinne) są wyższe, np. o 1-2 mm. Większą wysokość mają pasma górskie – im wyższe, tym plastik jest bardziej uwypuklony. Rzeki są oznaczane jak nitki o wysokości 1-2 mm nad poziomem lądu. Tej samej technologii używamy do przedstawiania uwypuklonych planów, np. poszczególnych kondygnacji budynków, a także wizerunków zabytków, obrazów, malowideł, zwierząt, roślin i przedmiotów.

Wypraski mogą przyjmować rozmaite formy użytkowe. Mogą być przekazywane niewidomym w postaci takiej, w jakiej wychodzą z wytwarzającej je maszyny. Można je połączyć z kartonem, na którym jest wydrukowany graficzny obraz uwypuklenia. W tym celu wypraska musi być transparentna, czyli przezroczysta. Gdyby miała być używana na zewnątrz, dobrze jest dołożyć do niej spód z takiego samego materiału jak sama wypraska – PET. Oba arkusze się ze sobą zgrzewa. Wtedy graficzny poddruk jest zamknięty wewnątrz. Takiej wyprawce i poddrukowi nie zaszkodzi wilgoć. Grafikę można nanieść bezpośrednio na arkusz, który następnie uwypuklamy w termoformierce.

W procesie termoformowania można wykonać różnorodne grafiki. Najczęściej są to plany obiektów i mapy. Dokładamy wszelkich starań, by plany i mapy były jak najbardziej czytelne dla niewidomych i słabowidzących. Każdy produkt naszej firmy jest testowany przez niewidomych pod kątem czytelności.

TABLICZKI TYFLOGRAFICZNE

Widzący na co dzień korzystają z licznych etykiet i tabliczek, które pozwalają im zuporządkować rzeczy i zorganizować przestrzeń obok siebie. Etykiety na płytach, różnego rodzaju pojemnikach, itp. pozwalają określić ich zawartość bez otwierania i sprawdzania jej. Tabliczki na drzwiach lub ścianach sprawiają, że nawet w nieznanej przestrzeni można zachować dobrą orientację.

Te same pomoce powinny, a nawet muszą, być dostępne również inwalidom wzroku. Dla niewidomych wystarczy umieszczony w odpowiednim miejscu napis w brajlu. Wystarczy jednak do tabliczki z wypukłym tekstem brajlowskim dodać poddruk, wykonany w kontrastowych kolorach i czcionką powiększoną, aby otrzymać informację przygotowaną również dla osób słabowidzących.

Etykiety mogą być wykonane z różnych materiałów, ze specjalnego tworzywa, folii, a nawet metalu. Wiele zależy od ich przeznaczenia i miejsca, w którym mają się znaleźć. Najczęściej są samoprzylepne – przykleja się je np. na drzwi, urządzenia, książki. Nie muszą być jednak giętkie i cienkie. Ich wykonanie z metalu, twardego plastiku lub specjalnej folii zapewnia trwałość i odporność na warunki atmosferyczne. Mogą być stosowane zarówno w pomieszczeniach zamkniętych, jak i na dworze. Można nimi podpisywać przedmioty i miejsca. Zawsze są stosunkowo niewielkie i łatwe do przyklejenia. W przeciwnym przypadku przekraczają granicę określenia „etykieta” i stają się tabliczkami.

W odróżnieniu od etykiet tabliczki są solidne, masywne i wymagają zamontowania. Mają charakter informacyjny i ogłoszeniowy. Zawierają stosowne do potrzeb informacje: numer pokoju w hotelu, nazwę działu w urzędzie, informację, gdzie należy się udać, numer telefonu, pod który należy dzwonić, godziny otwarcia biura, a także funkcje urządzenia, notkę o eksponacie w muzeum, itd. Umieszcza się je w miejscach dostępnych dla niewidomych. Nie można odczytywać tekstu brajlowskiego w miejscach niedostępnych dla dłoni – zbyt wysoko lub nisko. Można zamocować je obok drzwi do pokoju, na obudowie urządzenia, pod przyciskiem uruchamiającym funkcję, itp.

Tabliczki mogą być wykonane z papieru jednak zazwyczaj chodzi o ich większą trwałość, co najczęściej dyskwalifikuje ten materiał. Stosowane jest tworzywo sztuczne lub metal.

Montuje się je zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz budynków (na dworze). Mogą być umieszczone w ramce (na przykład aluminiowej), ale też przeznaczone do zawieszenia na ścianie lub zamontowania na stojakach i pulpitach. O sposobie ich montażu często decyduje ich funkcja i miejsce, w którym powinny się znaleźć.

Ze względu na zawarte informacje możemy podzielić je na trzy grupy:

• Tabliczki informacyjne brajlowskie

Jest to najprostsza wersja tabliczek informacyjnych. Zawierają one jedynie napis w brajlu i przeznaczone są wyłącznie dla osób niewidomych.

• Kontrastowe tabliczki informacyjne

Przeznaczone są zarówno dla osób niewidomych, jak też słabowidzących. Zawierają tyflograficzne teksty oraz obrazy. Dodatkowo mogą zawierać opisy wykonane za pomocą alfabetu Braille’a.

Oznaczenia graficzne umieszczone na tabliczkach mogą być wygrawerowane albo przygotowane w postaci wypukłych piktogramów o różnych kształtach i rozmiarach. Należy jednak pamiętać o zachowaniu odpowiedniego kontrastu. Wypukłe punkty, na przykład wchodzące w skład brajlowskich liter, mogą być wykonane z zastosowaniem rozmaitych technologii. Najczęściej są to metalowe lub plastikowe kuleczki wtłaczane do wcześniej przygotowanych, okrągłych otworków.

• Transparentne tabliczki informacyjne z poddrukiem

Te tabliczki skierowane są ku najszerszemu gronu odbiorców. Zawierające poddruk dla osób widzących, napisy w alfabecie Braille’a oraz piktogramy. W ich przypadku brajlowskie punkty są zazwyczaj przezroczyste, wówczas nie zasłaniają grafiki.

Specyficznym rodzajem tabliczek informacyjnych tyflograficznych są nakładki brajlowskie

Ich charakterystyczną cechą jest kształt. Nie są płaskie, lecz dopasowane do kształtu przedmiotu, do którego są doklejane. Jak łatwo się domyślić, każde zamówienie jest realizowane indywidualnie. Nakładki są wykonywane z solidnych materiałów: z metalu lub z metalu połączonego z tworzywem sztucznym. Pozwalają niewidomym zapoznać się z podstawowymi informacjami, takimi jak dokąd prowadzą schody, co znajduje się za drzwiami, itp.

Zapraszamy do drugiej linii warszawskiego metra. Altix wykonał tam brajlowskie tabliczki oraz nakładki. Można je łatwo odnaleźć w kluczowych dla pasażerów miejscach. 

Opisane powyżej etykiety oraz tabliczki nie wyczerpują możliwości produkcyjnych w tej dziedzinie. Można zamówić innego rodzaju oznaczenia. Dobrym na to przykładem są wypukłe strzałki wskazujące kierunki, w których należy się udać. Trudno je zakwalifikować do zbioru etykiet lub tabliczek brajlowskich.

PLANY TYFLOGRAFICZNE

Najprostszym systemem pomagającym zorientować się w nieznanej nam przestrzeni są systemy tabliczek informacyjnych. Nie są one jednak wystarczające w miejscach o skomplikowanej strukturze przestrzennej i wszędzie tam, gdzie chcemy pokazać w jaki sposób trafić do szukanego miejsca. Opisanie brajlem numerów gabinetów to mało na przykład w dużym gmachu urzędu lub szpitala. Osoby widzące korzystają z planów budynków i tym właśnie dla osób niepełnosprawnych są plany tyflograficzne.

Ze względu na technikę wykonania rozróżniamy różne typy planów tyflograficznych.

Plany tyflograficzne z tworzywa sztucznego (PMMA)

Są one tworzone poprzez naklejanie kolejnych (coraz wyższych) warstw tworzywa PMMA, przypominających poziomice. Technologia ta nie wymaga wytwarzania matryc, finalne tyflografiki są wykonywane „od ręki”. Zasady dotyczące wysokości poziomów poszczególnych obiektów i obszarów są identyczne jak w przypadku termoformowania. Altix wykonuje różne prace w tej technologii, w szczególności: plany otoczenia, plany budynków i innych obiektów, plany dróg ewakuacyjnych, itd. Na zdjęciu powyżej przedstawiamy wypukły plan okolic Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Jest wykonany z twardego plastiku. Najgrubsze warstwy odpowiadają obiektom, które są najwyższe na Placu Defilad i w jego otoczeniu. Grubości poszczególnych warstw nie pokazują proporcji pomiędzy wysokościami tych obiektów, a jedynie fakt, który jest wyższy, a który niższy od sąsiednich. Na planie ukazane są nie tylko budynki, ale także ulice, razem z ich nazwami wykonanymi w brajlu, oraz chodniki i trawniki. Tego typu plany są pożądane przez osoby niewidome, które dzięki nim mają wreszcie możliwość szerszego poznania otoczenia. Bez podobnych pomocy dotykowych wielu inwalidów wzroku wcześniej nie wiedziało, jak wyglądają obiekty, które są powszechnie znane osobom widzącym. Dzięki doborowi kolorystyki, tak by była kontrastowa, plany mogą służyć pomocą osobom niedowidzącym.

Plany tyflograficzne żywiczne

 

Plan tyflograficzny z żywicy to mapa danego miejsca tworzona w technologii łączącej czarny druk, brajl, oraz elementy wypukłe. Informacje dostarczane są drogą wizualną dzięki czytelnej i kontrastowej grafice, a także drogą dotykową za pośrednictwem form przestrzennych oraz opisów brajlowskich.

Wypukły plan jest wykonany w technice przeźroczystego odlewu żywicznego z umieszczonym pod nim poddrukiem. Jego elementy są podpisane w brajlu. Po lewej stronie planu, choć nie jest to zasadą, umieszcza się zazwyczaj legendę objaśniającą znaczenie użytych symboli.

Plany tyflograficzne metalowe

W przypadku metalowych planów tyflograficznych frezarka wycina z jednolitej masy materiału to, co nie stanowi elementu wypukłego obrazu. Usunięcia ubytku dokonuje głowica, której frez obraca się i przesuwa w trzech kierunkach/wymiarach: długość, szerokość i wysokość. Technika jest droga, ale coraz bardziej popularna. Zapewnia wysoką jakość i trwałość tyflografiki. Podobna technologia wykorzystywana jest  do wykonywania matryc medali i monet. Przygotowywane przez nas materiały to głównie adaptacje płaskich obrazów przetworzone na postać płaskorzeźb i plany budynków instalowanych na elewacji.