Czym jest dostępność?

Dostępność to właściwość środowiska, która pozwala osobom z trudnościami funkcjonalnymi i poznawczymi na korzystanie z niego na zasadzie równości z innymi. Jest ona dla wielu osób niezbędnym warunkiem uczestnictwa w życiu społecznym i gospodarczym.

To jakościowe rozumienie pojęcia dostępności jest nadal w Polsce mało rozpowszechnione lub marginalizowane, przez niesłuszne założenie, że tak pojęta dostępność służy tylko nielicznej grupie społeczeństwa. Może to mieć to związek z brakiem świadomości na temat rzeczywistych potrzeb w tym zakresie, wynikających m.in. z procesu starzenia się społeczeństwa i związanego z tym wzrostu odsetka osób z różnymi niepełnosprawnościami, czy szczególnymi potrzebami, wynikającymi z wieku, sprawności, choroby itp. Faktem jest, iż dostępność dla coraz większej grupy osób jest gwarantem samodzielnego, niezależnego i lepszego życia. Jej rola z roku na rok rośnie i nie może być pomijana.

Trend ten został dostrzeżony przez polski rząd, który dążąc do realizacji zobowiązań wynikających z ratyfikowanej przez Polskę Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, podejmuje działania służące ustaleniu zasad związanych z zapewnianiem dostępności i systemowym wdrożeniem tych reguł do polityk publicznych.

Wyrazem tych działań jest realizowany od lipca 2018 r. Program Dostępność Plus 2018-2025 oraz dwie ustawy przyjęte w 2019 r. - Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz. U. 2019 poz. 848, dalej jako „UDC”) oraz Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. 2020 poz. 1062, dalej jako „UZD”), nakładające określone wymagania wobec podmiotów publicznych (głównie) w zakresie zapewniania dostępności. Określają one zasady prowadzenia działalności podmiotów publicznych w sferze cyfrowej, architektonicznej i informacyjno-komunikacyjnej w sposób pozwalający na to, by z usług danej instytucji/podmiotu mogły samodzielnie skorzystać także osoby z różnego rodzaju niepełnosprawnościami, a także osoby czasowo znajdujące się w sytuacji wymagającej wsparcia (np. kobiety w ciąży).

Raport o stanie zapewniania dostępności

Aby zapewnić skuteczną kontrolę nad stanem dostępności podmiotów publicznych, w art. 11 UZD wprowadzono obowiązek raportowania raz na 4 lata stanu zapewniania dostępności przez zobowiązane ustawą podmioty.

Wyniki badania dostępności podmiotów publicznych pokazują, że większość z nich nadal jest w dużej mierze niedostosowana do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, a w szczególności osób z niepełnosprawnościami. Wskaźnik dostępności ogółem dla całego kraju wyniósł 0,41, co oznacza, że średnia odpowiedzi TAK na pytania ze wszystkich obszarów zapewniania dostępności wyniosła ok. 41%.

Jeśli chodzi o rodzaje dostępności to średnio dla całego kraju najwyższy poziom dostępności pomioty publiczne uzyskały w zakresie dostępności cyfrowej. Wartość tego wskaźnika na poziomie 0,49 sugeruje, że podmioty publiczne zapewniają dostępność cyfrową w ok. 50% w stosunku do nałożonych na nie wymagań. Mimo wszystko należy określić ten poziom jako zdecydowanie niewystarczający i nie 28 dający gwarancji poszanowania praw osób ze szczególnymi potrzebami, a w szczególności osób z niepełnosprawnościami w dostępie do informacji czy usług świadczonych w sposób cyfrowy. Ma to szczególne znaczenie we współczesnym świecie, gdzie przy istotnym rozwoju technologii komunikacyjnych, upowszechnieniu Internetu i sytuacji pandemii ograniczane są kontakty bezpośrednie na rzecz komunikacji mailowej i cyfrowej. Stąd dostępność cyfrowa dokumentów urzędowych, materiałów audiowizualnych czy stron internetowych jest szczególnie ważna dla właściwego wizerunku i skuteczności działania podmiotów publicznych. Jednocześnie w ramach dostępności cyfrowej można zaobserwować dość duże zróżnicowanie jej poziomu w ramach poszczególnych regionów.

Średni wskaźnik dostępności architektonicznej wyniósł dla całego kraju 0,43, tym samym poziom dostępności architektonicznej podmiotów publicznych to ok. 43%. Również w tym przypadku należy uznać to za wynik zdecydowanie niezadowalający – choć najmniej zaskakujący. Kwestie związane bowiem z zapewnianiem dostępności architektonicznej są najbardziej kosztochłonne i budzą najwięcej obaw po stronie podmiotów publicznych. O ile koszty zapewnienia dostępności cyfrowej są znacznie niższe i po przygotowaniu adekwatnie skonstruowanej strony internetowej (wg określonych reguł – zgodnie z międzynarodowym standardem WCAG) ograniczają się do umieszczania na niej odpowiednio przygotowanych materiałów i publikacji, o tyle w przypadku dostępności architektonicznej w dużym stopniu mogą rodzić już wydatki inwestycyjne, których poniesienie nie zawsze jest możliwe w krótkim horyzoncie czasowym. Dlatego tak ważna jest rola edukacyjna dla podmiotów publicznych by miały świadomość nie tylko zapewniania dostępności „tu i teraz”, ale również planowania swoich wydatków, modernizacji czy zakupów z uwzględnieniem tego wątku.

Średnio 28,69% podmiotów publicznych w Polsce zadeklarowało, że zapewnia informację na temat rozkładu pomieszczeń w budynkach. Wynik ten jest zaskakująco wysoki biorąc pod uwagę wymagania UZD, które wskazują na obowiązkowy co najmniej wizualny i głosowy lub wizualny i dotykowy sposób przekazywania tej informacji. Wydaje się, że osoby sporządzające raporty dla podmiotów publicznych mogły nie do końca mieć wiedzę na ten temat.

Poziom dostępności informacyjno-komunikacyjnej okazał się najniższy – wartość wskaźnika dla Polski wyniosła bowiem tylko 0,31, co oznacza że podmioty publiczne zapewniają ją w ok. 31%. To również jest związane bezpośrednio z charakterem obowiązków wchodzących w skład dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Wskazany wśród nich obowiązek np. zapewniania usługi tłumacza języka migowego czy tłumacza asystenta nie jest bowiem – mimo istnienia już od wielu lat ustawy o języku migowym i innych środkach komunikowania się - realizowany i ogranicza się do poszukiwania takiej usługi dopiero, kiedy pojawi się klient wymagający tego rodzaju wsparcia. UZD pod tym względem zmieniła sytuację, wskazując na obowiązek niezwłocznego zapewniania takiej (lub innej żądanej) formy komunikacji. Mimo to jak widać sytuacja w tym zakresie zmienia się bardzo powoli.

Przykładowe wdrożenia

Od pewnego czasu widzimy dużą liczbę audytów, szkoleń i wdrożeń dostępności, poniżej przedstawiamy kilka z nich:

Biblioteka Główna Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni

W Bibliotece Głównej Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni wykonany został dotykowy plan informacyjny z tworzywa PMMA wyposażony w znaczniki YourWay Beacon i NFC, a także 21 tabliczek informacyjnych w brajlu i w czarnym druku z tego samego tworzywa. Dotykowy plan informacyjny znajduje się wewnątrz budynku, na tle przeszklenia. Umieszczony jest na stalowym, malowanym proszkowo, jednonożnym, ergonomicznie pochylonym stojaku.  Ma postać wielobarwnej tablicy z tłem w kolorze ciemnoniebieskim. Plan opatrzony jest legendą w czarnym druku i w brajlu i wymienionymi już znacznikami YourWay Beacon i NFC. Tabliczki informacyjne w czarnym druku i w brajlu utrzymane są w biało-niebieskiej kolorystyce. Znajdują się na drzwiach i na regałach z książkami.

Prokuratura Okręgowa i Rejonowa w Suwałkach

Realizacja w budynku Prokuratury Okręgowej i Rejonowej w Suwałkach obejmuje dotykowy plan informacyjny ze znacznikiem YourWay Beacon i NFC oraz metalowe tabliczki informacyjne na drzwi w czarnym druku i w brajlu. Dotykowy plan informacyjny ma postać czarno-żółtej tablicy z drobnymi elementami bieli i czerwieni. Tablica wykonana została z tworzywa PMMA i umieszczona na ścianie, na dystansach, z lekkim ergonomicznym odchyleniem, ułatwiającym zapoznawanie się z planem opatrzonym legendą z czarnodrukowymi i brajlowskimi napisami. Plan jest wyposażony w znaczniki YourWay Beacon i NFC. W skład realizacji wchodzą ponadto metalowe tabliczki informacyjne na drzwi z napisami w czarnym druku i w brajlu.

XIV Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Warszawie

W ramach realizacji wykonano dwa dotykowe plany informacyjne budynku XIV Liceum  Ogólnokształcącego im. Stanisława Staszica i przyszkolnego budynku internatu. Oba plany mają postać tablic z tworzywa PMMA wyposażonych w znaczniki YourWay Plus i NFC, i usytuowanych w pionie, na ścianach, na dystansach. Plany opatrzone są legendami w czarnym druku i w brajlu. Tła planów są czarne, legend – białe. Poszczególne strefy oznaczone są kolorami – biel, zieleń, czerwień, jasnoniebieski, ciemnoniebieski, żółty. Przed planami znajdują się kontrastowe pola uwagi w kolorze żółtym.

MOPS we Wrocławiu

W ramach realizacji wykonano udźwiękowiony, dotykowy plan informacyjny parteru budynku Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu ze znacznikami YourWay Beacon i NFC. Plan ma postać ergonomicznie pochylonej tablicy z PMMA, utrzymanej w stonowanej kolorystyce z przewagą czerni, bieli i szarości, z drobnymi elementami w pastelowych barwach. Umieszczona jest na jednonożnym stojaku ze stali malowanej proszkowo na kolor bordowy. Znajdujący się na niej plan jest opatrzony legendą w czarnym druku i w brajlu. Po wciśnięciu metalowego przycisku osoba niewidoma otrzymuje głosowe informacje na temat topografii obiektu. Informacje te można także uzyskać na smartfonie po skomunikowaniu się aplikacji YourWay ze znacznikiem YourWay Beacon. Plan został ponadto opatrzony znacznikiem z kodem NFC.

Zalew Podzamcze w Bychawie

Realizacja obejmuje wykonanie dotykowego planu informacyjnego i tablicy informacyjnej nad Zalewem Podzamcze w Bychawie. Dotykowy plan informacyjny jest wyposażony w znacznik YorWay Beacon i w kod NFC, ma postać ergonomicznie pochylonej tablicy z tworzywa PMMA, utrzymanej w żywej kolorystyce, komponującej się z naturalnym otoczeniem. Jest umieszczony na dwunożnym stojaku ze stali malowanej proszkowo na kolor czarny. Plan został opatrzony legendą w brajlu i w czarnym druku. Smartfon z aplikacją Your Way, po skomunikowaniu się ze znacznikiem YourWay Beacon, poinformuje syntetycznym głosem o na temat topografii otoczenia zalewu. Plan został ponadto wyposażony w kod NFC.

Lokalna Organizacja Turystyczna Beskidy

W skład realizacji wykonanej dla Lokalnej Organizacji Turystycznej Beskidy wchodzą: dotykowy plan informacyjny ze znacznikiem YourWay Plus, z kodem QR i NFC, 13 znaczników YourWay Beacon, 12 informacyjnych tabliczek brajlowskich na leśnej ścieżce przyrodniczej. Realizacja została wykonana w Nadleśnictwie Bielsko-Biała dla Lokalnej Organizacji Turystycznej Beskidy. Dotykowy plan informacyjny PMMA ma postać ergonomicznie pochylonej tablicy umieszczonej w pionie, na smukłym stojaku z chromowanej stali, posadowionym na metalowej płycie i zwieńczonym daszkiem z półprzezroczystego tworzywa. W kolorystyce planu przeważa zieleń i błękit z niewielkimi elementami w kolorze szarym i czerwonym. Na plan naniesiono lokalizacje 12 tablic edukacyjnych z informacjami dotyczącymi m.in. flory i fauny nadleśnictwa. Plan opatrzony jest legendą w czarnym druku i w brajlu, a także znacznikiem YourWay Plus. Na planie umieszczone są ponadto kody QR i NFC służące do pobrania na smartfony aplikacji YourWay. Istniejące już na ścieżce tablice edukacyjne zostały wyposażone w metalowe, czarne tabliczki brajlowskie z nazwami tych tablic. Ostatnimi elementami realizacji są znaczniki YourWay Beacon umieszczone w wodoszczelnych obudowach i zamontowane na stojakach tablic edukacyjnych. Jest ich 13. Po skomunikowaniu się z aplikacją YourWay na smartfonie zwiedzającego ścieżkę, informują o zawartości merytorycznej tych właśnie tablic edukacyjnych.

Źródła:

Raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne w Polsce według stanu na 1 stycznia 2021 r

Realizacje firmy Altix sp z o.o.

Yourway.szansadlaniewidomych.org